گۆڤاری کۆزان ژمارە 5 | Page 44

‫دامەزراوەی حەریم لە دەوڵەتی عوسمانیدا‬ ‫34‬ ‫ژماره (5) ب ‌هارى 5012‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫مێژوويى‬ ‫حەریم بە مانای ئەو ش������وێن و ژوورەی تایبەت بە‬ ‫ژن و منداڵ و دایك و كەنیزەكانی ماڵی پیاوێكی‬ ‫خواپێ������داو دێت. هاوماناكەش������ی (قەدەغە)یە. بە‬ ‫واتای ئەو ش������وێنەی پێی دەوترا حەریم قەدەغەیە‬ ‫لەسەر كەسانی دەرەوەی خێزان كە سنووری ببەزێنن‬ ‫و بچنە ناوی. مێژووی پەیدابوونی حەریم كۆنە و‬ ‫زۆر پێش هاتنی ئایینی ئیسالمە. بەاڵم لە ناوچە‬ ‫و دەوڵەتێكەوە بۆ یەكێكی دی جیاوازە. بۆ نموونە‬ ‫ئەم سیستەمە لە نێو هیندۆسیەكاندا بوونی هەبووە‬ ‫بە (بەرەدە) ناسراوە. ژنانی فارس لە ئاماژەیەكی‬ ‫مێژوونووس������ی رۆمانی (بلوتارك) روون دەبێتەوە‬ ‫شوێنی تایبەت بە خۆیان هەبووە. هەروەها خێزانە‬ ‫ئیمپراتۆرییەكانی چین و دۆستەكانیان شوێنێكی‬ ‫تایبەتیان هەبووە پێی وتراوە (‪ .)hougong‬لە‬ ‫دەوڵەتە ئیس���ل��امییەكانی (ئومەوی و عەبباسی)‬ ‫یشدا ئەم سیس������تەمە هەبووە. بەاڵم ئەوەی زۆرتر‬ ‫پێی دەناس������رێتەوە دەوڵەتی عوسمانییە (9921-‬ ‫2291). چونكە عوس������مانییەكان سیس������تەمێكی‬ ‫تایبەت و تۆكمەتریان هەبووە و لەگەڵ پەرەسەندن‬ ‫و پێش������كەوتنەكانی س������ەردەمدا گونجاندوویانە.‬ ‫س������ەرباری ئەوەش كۆمەڵێك هۆی دیكە لە پشت‬ ‫ئ������ەم ناوبانگییەوەن، كە لە دواتردا، لەنێوان دێڕدا،‬ ‫ئاماژەی������ان بۆ دەكەین. لە ماڵ������ی هەر پیاوێكی‬ ‫كۆزان‬ ‫د. دڵشاد مەحموود عەبدولڕەحمان‬ ‫كۆلێژی ئەدەبیات ــ بەشی مێژوو‬ ‫دەستڕۆیش������تووی عوسمانی بەشێكی دیار هەبووە‬ ‫پێی وت������راوە حەریم. ب������ە ناوبانگتری������ن حەریمی‬ ‫عوس������مانییش بریتییە لە حەریمی هۆمایۆنی، بە‬ ‫واتای حەریمی پیرۆز یان حەریمی س������وڵتانی، كە‬ ‫مەبەستی ئەم نووسینەیە.‬ ‫بەڵگ������ە و س������ەرچاوە مێژوویی������ەكان پەیدابوونی‬ ‫دام������ەزراوەی حەری������م (حرمل������ك) ل������ە دەوڵەتی‬ ‫عوس������مانیدا، دەگەڕیننەوە بۆ سەردەمی سوڵتان‬ ‫محەم������ەدی دووەم (فاتح) (1541-1841). ئەو‬ ‫كات������ەی هەڵس������وڕاندنی كاروبارەكان������ی دەوڵەت،‬ ‫ل������ە س������ەردەمی ئ������ەودا، درایە دەس������تی توێژی‬ ‫(دۆش������ێرمە)، (ئەمانە مندااڵنی مەسیحی بوون،‬ ‫دەوڵەت پەروەردێكی ئیس���ل��امی و عوسمانی پێی‬ ‫گەیاندبوون). لەوە ب������ەدوا بارەگای ئیمپراتۆری،‬ ‫وات������ە س������ەرای (تۆپ قاپی)، دابەش������ی س������ەر‬ ‫سێ بەش������ی س������ەرەكی كرا: (ئەندەروون، بێروون،‬ ‫حەریم)، بۆ هەر یەكەش������یان سیس������تەمی تایبەت‬ ‫و یەكەكانی دیاریكرا. كەس������ێك سەرپەرش������تیی‬ ‫كاروبارەكانی بەش������ی حەریمی دەكرد پێی دەوترا‬ ‫(ئاغای خەس������ێندراوە رەش������ەكان) ی������ان (ئاغای‬ ‫دارولسەعادەت). كۆش������كی تۆپ قاپی خاوەنی‬ ‫چەند دەرگای������ەك بوو، ئەو دەرگایەی دەچووە نێو‬ ‫حەریمەوە بریتیبوو ل������ە دەرگای كامەرانی (باب‬ ‫السعادە)، كە كەس������ی دەرەوەی خێزانی سوڵتانی‬ ‫نەیدەتوان��